دعا کردن منحصر به زمان و مکان خاصی نیست و انسان می تواند در هر حال، از محبوب خویش مسئلت نموده تا به حوایج دنیوی و اخروی خود برسد؛ امّا در اوقاتی از شبانه روز و وقت های معیّنِ دیگر، استجابت دعا سریعتر است که عبارتند از: 

بعد از فریضه ی نماز

همان طور که قبلاً اشاره کردیم پس از نماز و راز و نیاز با خدا می توانیم حوایج دنیوی و اخروی خود را از او بخواهیم و چون در نماز و راز و نیاز، با خدا صحبت می کنیم و به او نزدیکتر هستیم در نتیجه حوایج ما برآورده خواهد شد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود :

“هر کس نماز واجبی را برای خدا به جاآورد، در پیِ آن، دعایی مستجاب دارد”.

راوی این روایت فحّام گوید: به خدا سوگند من امیرالمؤمنین را در خواب دیدم و از او درباره ی این خبر پرسیدم . فرمود : درست است. از نمازِ واجب که فارغ شدی در حال سجده بگو:

“اَللّهُمَّ بِحَقِّ مَنْ رَواهُ و بِحَقِّ مَن رُوِیَ عَنْهُ صَلِّ عَلی جَماعَتِهِم وَافْعَلُ بی کَیْتَ وَ کَیْتَ”

“بار خدایا، به حقّ آن کسی که این خبر را روایت کرده و به حق آن کسی که این خبر از او روایت شده بر جمله ی ایشان درود فرست و با من چنین و چنان کن.” (الدعوات، ص 23)

امام صادق علیه السلام می فرمایند: “بر شما باد به دعا کردن بعد از نمازها چه این که چنین دعایی مستجاب است”.

هنگام روزه

دعای انسان روزه دار نیز به استجابت می رسد زیرا روزه از معنویات است و انسان به قصد تقرب به خدا روزه می گیرد و انسان روزه دار کمتر گناه می کند و در حال تقوای الهی و در نتیجه ثواب و پاداش الهی و اجر دنیوی و اخروی بسر می برد.

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: “سکوت روزه دار تسبیح گفتن است و خواب وی عبادت است و دعای وی مستجاب است و عمل او دوبرابر است. روزه دارید تا تندرست شوید.”

روزه دار از آن هنگام که صبح می کند تا به شب در رود مادام که غیبت نکند، در عبادت است و همین که غیبت کرد، روزه او پاره شود. موقع افطار نیز وقت استجابت دعا است وقتی که دعای افطار را می خواند و به یاد خدا افطار می کند .

حضرت امام صادق علیه السلام می فرمایند: “دَعْوَهُ الصّائِمِ تستجابُ عِندَ اِفْطارِه.” “دعای روزه دار هنگام افطارش برآورده می شود”.

هنگام سحر

یکی از وقت هایی که دعا مستجاب می گردد وقت سحر است. احادیث متواتر از ائمه معصومین علیهم السلام نقل شده است که در وقت سحر درخواست مسلمانان از خداوند سبحان به استجابت می رسد.

قال الباقر علیه السلام: “اِنَّ اللّهَ(عز و جل) یُحبُّ مِنْ عِبادِهِ المؤمنینَ کُلَّ دَعّاءِ فَعَلَیْکُمْ بالدُّعاءِ فِی السَّحَرِ إلی طُلُوعِ الشَّمْسِ فإنَّها ساعَهٌ تُفْتَحُ فیها أَبْوابُ السَّماءِ وَ تُقْسَمُ فیها الأَرْزاقُ و تُقْضی فیهَاالْحَوائِجُ العِظامُ.”

امام محمد باقر علیه السلام می فرمایند: “همانا خداوند عز و جل از میان بندگان مؤمنش آن بنده ای را دوست دارد که بسیار دعا کند؛ پس برشما باد دعا در هنگام سحر تا طلوع آفتاب؛ زیرا آن ساعتی است که درهای آسمان در آن هنگام بازگردد و روزی ها در آن تقسیم گردد و حاجت های بزرگ برآورده شود.”

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد می فرمایند: “بهترین وقت دعا در سحرگاهان است.”

حضرت محمّد صلی الله علیه و آله در جایی دیگر فرموده اند: «به درستی که در شب ساعتی است که هر دعای بنده مستجاب است و آن مابین شب تا ثلث (سوم) باقیمانده ی شب است. گفتم: شب خاصّی است از شبها یا هر شب است؟ فرمود: هر شب».

امام صادق علیه السلام: از قول رسول خدا فرموده اند: بهترین وقتی که در آن خدای (عز و جل) را بخوانید (و دعا به درگاهش کنید)، سحرها است.

و این آیه را که درباره ی گفتار حضرت یعقوب علیه السلام است تلاوت فرمود: به زودی آمرزش خواهم برای شما از پروردگار خود. در ادامه حضرت صادق علیه السلام فرمود: (دعا کردن برای آن ها را) به سحر تأخیر انداخت.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «ساعتی در شب است که هر بنده ی مسلمانی به آن برخورَد و آن را دریابَد و در آن ساعت از خدا خیر دنیا و آخرت را بخواهد، خدای سبحان به او عطا می کند و آن ساعت در همه ی شبهاست».

امّا در سحرهای ماه مبارک رمضان دعا زودتر مستجاب می شود؛ زیرا ماه مبارک رمضان مخصوصا سحرهایِ آن، ماه خدا و ماه استجابت دعا است.

همچنین در شب هایِ قدرِ ماه رمضان که از فضیلت خاصی برخوردار است حوائج آدمی برآورده خواهد شد و انسان به سرمنزلِ مقصود و سرانجامِ نیکو خواهد رسید.

شب و روز جمعه

اشاره شب و روز جمعه از وقت های استجابت دعا است و فضیلت بسیار دارد و اعمال آن در کتب دُعا و خصوصا مفاتیح الجنان ذکر شده است و از جمله آن ادعیه، دعاهای کمیل و ندبه و سمات می باشد.

در حدیث از امام محمّد باقر علیه السلام نقل شده است که فرموده اند: “همین که شب جمعه فرا رسد خداوند (عز و جل) می فرماید: آیا دعاکننده ای هست که جوابش دهم؛ آیا درخواست کننده ای هست که عطا کنم او را؛ آیا استغفار کننده ای هست که بیامرزم او را؛ آیا توبه کننده ای هست که توبه اش را بپذیرم”

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: “در روز جمعه ساعتی است که بنده ی مسلمان در آن وقت چیزی از خدا نخواهد مگر آن که خداوند به او عطا گرداند و آن وقتی است که نیمه ی خورشید به سوی مغرب نزدیک گردد”.

امام جعفر صادق علیه السلام در جایی دیگر می فرمایند: “جمعه حقّی واجب دارد پس مبادا که در آن، چیزی از عبادت خدای تعالی و تقرّب به او، با عمل صالح و ترک جمله وامها را ضایع کنی یا در آن ها کوتاهی کنی، که خدای تعالی حسنات را در آن دوچندان می کند و گناهان را پاک می کند. و درجات را بالا می برد و شب آن مثل روز آن است. اگر توانستی شبِ آن را با دعا و نماز زنده نگاه داری چنین کن، که خدای تعالی حسنات را در آن دو چندان می کند. و گناهان را پاک می کند و رحمت و مغفرت خداوند فراگیر است و او کریم است”.

از کعب است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خدای تعالی از ساعت ها ، ساعت های نماز را برگزید، واز روزها جمعه را برگزید، و از شب ها شب قدر را برگزید، و از ماه ها ماه رمضان را برگزید. نماز، آنچه را بین نمازی تا نماز دیگر است، پاک می کند، و جمعه آنچه را بین جمعه ای تا جمعه ی دیگر است پاک می کند و حسنات را سه برابر می کند و (روزه ی) ماه رمضان آنچه را بین رمضانی تا رمضان دیگر است پاک می کند، و حجّ نیز این گونه است، پس بنده می میرد در حالی که بین دو حسنه است، حسنه ای که در انتظار آن است و حسنه ای که آن را به جا آورده است و در نزد خدای تعالی، عمل کردن در هیچ یک از روزها دوست داشتنی تر از دهه ی ذی الحجّه نیست و هیچ شبی با فضیلت تر از شب های آن نیست.

اوقات با فضیلت دیگر

در اوقات ذکرشده ی زیر نیز دعای مسلمانان مستجاب می گردد :

  • الف . هنگام قرائت قرآن.
  • ب . هنگام گفتن اذان.
  • پ . وقت نزولِ باران.
  • ت . به هنگام قتال.

امام صادق علیه السلام از قول حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است:

اِغْتَنِمُوا الدُّعاءَ عِنْدَ اَرْبَع: “عِنْدَ قِراءَهِ القُرْآنِ وَعِنْدَ الاَذانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الغَیْثِ وَ عِنْدَ اِلْتِقاءِ الصَّفَّیْنِ لِلشَّهادَهِ.”(1)

دعا را در چهار جا غنیمت بشمارید: نزد قرائت قرآن. و نزد گفتن اذان. و نزد آمدن باران. و نزد برخورد دو صف (مؤمنین و کفار) برای قتال.

در چهار وقت دیگر دعا به اجابت می رسد که عبارتند از :

  • الف . نماز وتر.
  • ب . بعد از سپیده دم.
  • پ . بعد از ظهر.
  • ت . بعد از مغرب.

قال الصادق علیه السلام: “یُسْتَجابُ الدّعاءُ فی اَرْبَعَهِ مَواطِنَ؛ فی الوَتْرِ وَ بَعْدَالفَجْرِ وَبَعْدَ الظُّهْرِ وَبَعْدَ المَغْرِبِ.” (اصول کافی، ج 6، ص 44) حضرت صادق علیه السلام فرموده اند: “دعا در چهار جا به اجابت می رسد؛ در نماز وتر و بعد از سپیده دم و بعد از ظهر و بعد از مغرب.”

  • الف . هنگام وزیدن بادها.
  • ب . برطرف شدن سایه ها
  • پ . هنگام ریخته شدن اولین قطره ی خون مؤمن (در جهاد یا غیر آن)

قال الصّادق علیه السلام: “اُطْلُبُوا الدُّعاءَ فیِ أَرْبَعِ ساعاتٍ: “عِنْدَ هُبُوبِ الرِّیاحِ وَ زَوالِ الأَفْیاءِ و نُزوُلِ الْقَطْرِ وَ أَوَّلِ قَطْرَهٍ مِنْ دَمِ الْقَتیلِ المُؤمِنِ فَاِنَّ أَبْوابَ السَّماءِ تُفْتَحُ وَ عِنْدَ هذِهِ الأَشیَاءِ.”

امام صادق علیه السلام فرمود: دعا را در چهار هنگام بخوانید: هنگام وزیدن بادها. و (گاه) برطرف شدن سایه ها .

و (نزد) فرو شدن باران. و هنگام ریخته شدن اولین قطره یِ خون مؤمن ( در جهاد یا غیر آن ) ؛ زیرا در این موارد درهایِ آسمان باز می شود.

  • الف – بعد از نماز واجب
  • ب – هنگام آمدن باران.
  • ج – هنگام ظاهر شدن آیه و نشانه ی معجزه ای از طرف خدا برای بندگان خود.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: “هنگام برگشتن سایه هاووزیدن بادهاحاجت های خود رااز خدا بخواهید که آن گاه، گاهِ توبه کنندگان است”.

هنگام رقّت دل

یکی دیگر از مواقعی که دعا به استجابت می رسد هنگام رقّت دل است. از قول معصوم علیه السلام روایت شده است که فرموده اند: به هنگام رقّت (ودل سوختن) ، دعا را غنیمت شماریدکه رقّت ، رحمت است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: “هرگاه دل یکی از شما رقّت یافت (و نرم شد) در آن حال دعا کند؛ زیرا دل تا پاک نشود رقّت نیابد.”

گریه

امام صادق علیه السلام فرمود:

“هرگاه بدنت لرزید و چشمت گریان شد پس خود را باش، خود را باش (و بوسیله دعا بگیر از خدای سبحان آنچه می خواهی) از فیض، که به تو توجهی شده است.”

امام حسین علیه السلام در این باره می فرمایند: “بُکاءُ العُیُونِ و خَشیَهُ القُلُوبِ مِنْ رَحْمَهِ اللّهِ.” “گریه یِ چشمها و ترس دل ها، از نشانه های رحمت پروردگار است.”

اما مواقع دیگر که دعا به اجابت می رسد و یا به استجابت نزدیک تر است عبارتند از:

  • 1- شب هایِ قدر (در ماه مبارک رمضان)
  • 2- شب و روز عرفه
  • 3- شب و روز مبعث
  • 4- عید فطر
  • 5- عید قربان
  • 6- عید غدیر
  • 7- دهه ی ماه رجب
  • 8- نیمه ی شعبان
  • 9- روز تولّد حضرت رسول صلی الله علیه و آله
  • 10- ایّام البیض ماه مبارک رمضان

و همان طور که اشاره شد صبح و شام، که حضرت فاطمه زهرا علیها السلام نیز در مورد روزهای هفته دعاهایی فرموده اند که در کُتب ادعیه ذکر گردیده است.